 |
| Jan Ansgary Czapski, starosta bratiański 1723-1742 |
Wstęp:
Osoby
zainteresowane historią klasztoru w Łąkach Bratiańskich, który spłonął w 1882
roku, a prędzej został zamknięty przez władze pruskie w roku 1875 odsyłam do
moich artykułów. Znajdziecie w nich informacje o cudach, koronacji cudownej
figury Matki Boskiej w 1852 roku oraz o legendarnych objawieniach i czasach
pogańskich, w których w miejscu klasztoru stał Święty Gaj Sasinów. Artykuły
mojego autorstwa podaję pod bibliografią.
Ciała, które spoczywają pod ruinami
do dnia dzisiejszego...
Klasztor
franciszkanów w Łąkach Bratiańskich, w dokumencie fundacyjnym nazwano
klasztorem pw Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Wiemy, że znajdowały się
w nim dwie kaplice. Pierwsza św.
Kazimierza została ufundowana przez biskupa Kazimierza Jana Opalińskiego.
Druga powstała z inicjatywy rodu Działyńskich, starostów Bratiańskach. Nazwano
ją kaplicą św. Piotra, a w jej
wnętrzu umieszczono relikwię (ołtarz?) św. Krzyża. Poza tym w klasztorze
zbudowano kryptę, w której w 1693 roku spoczął biskup Opaliński. Poza nim w
ruinach klasztoru, w kryptach przysypanych ziemią do dnia dzisiejszego
spoczywają pochowani niegdyś w tym wyjątkowym miejscu trzej członkowie rodu
Działyńskich: Tomasz starosta Bratiański z lat 1688 – 1714, Adam, starosta od
1644 do 1660 roku oraz wojewoda chełmiński Michał Działyński. Ostatnią i
zarazem najwybitniejszą postacią do dnia dzisiejszego spoczywającą w Łąkach
Bratiańskich jest Jan Ansgary Czapski
(1699 – 1742) podskarbi wielki koronny, który był głównym doradcą w sprawach
Prus Królewskich króla Augusta III Sasa (1733 – 1763).
Jan Ansgary Czapski jest jedną z ciekawszych postaci pochowanych w klasztorze w Łąkach
Bratiańskich. Żył w latach 1699-1742 i zajmował wysokie stanowiska w państwie. Był
jednym z zaufanych Augusta III Sasa przedostatniego króla Polski w latach
1733-1763. Dziś wielu mieszkańców wsi Łąki Bratiańskie sąsiedniego Nowego
Miasta Lubawskiego, a szerzej Ziemi Lubawskiej nie zdaje sobie sprawy, że
szczątki tego dostojnika spoczywają cały czas pod ruinami klasztoru.
Opisując
historię tego dostojnika warto się skupić na najwyższych funkcjach, które
pełnił. Tak, więc Jan Ansgary Czapski w ciągu swego żywota był:
- podskarbim
wielkim koronnym
-
marszałkiem Trybunału Głównego Koronnego
- wojewodą
chełmińskim
- głównym
doradcą Augusta III Sasa w sprawach Prus Królewskich
- starostą bratiańskim w latach
1723-1742
- łowczym
wielkim koronnym
Podskarbi wielki koronny
W
czasach króla Kazimierza Wielkiego (1333-1370) stworzono grupę najwyższych
dostojników (ministrów), byli to członkowie "administracji
centralnej" w Rzeczpospolitej. Do grupy tej należało pięciu ministrów:
1. Marszałek wielki koronny - najważniejszy
minister; miał uprawnienia zbliżone do obecnego Ministra Spraw Wewnętrznych.
Marszałek dysponował gwardią królewską i tzw. milicją marszałkowską. Poza tym
przewodniczył sądowi, który wydawał wyroki niepodlegające apelacji.
2. Marszałek nadworny koronny - miał takie
same uprawnienia jak marszałek wielki, ale gdy obaj byli na dworze, to
pierwszeństwo przysługiwało marszałkowi wielkiemu. Z czasem dwory zaczęły
rezydować w mieście stołecznym, a marszałkowie stali się w zasadzie zarządcami
stolicy. Marszałkowie na początku byli odpowiedzialni za dbanie o
bezpieczeństwo króla, a z biegiem czasu zaczęli dbać o bezpieczeństwo publiczne
w całej stolicy.
3. Kanclerz wielki koronny (oraz
podkanclerzy) byli niezwykle ważnymi urzędnikami. Kanclerz był odpowiedzialny
za przygotowywanie pism, które wyrażały oficjalną wolę króla. Był nazywany
strażnikiem praw. Podobnie jak obecny minister spraw zagranicznych prowadził
korespondencję dyplomatyczną, był też odpowiedzialny za rokowania z obcymi
państwami. Warto też wiedzieć, że wszystkie przywileje królewskie, każdy
dokument dotyczący spraw krajowych, aby uzyskać moc prawną musiał być podpisany
przez monarchę i opieczętowany przez kanclerza. Poza tym konstytucja z 1717
roku uczyniła kanclerza i podkanclerza strażnikami przestrzegania przez monarchę
uchwalonych wówczas zasad funkcjonowania unii polsko-saskiej. Kanclerza
nazywano często "ustami królewskimi", ponieważ w imieniu monarchy
przemawiał w sejmie oraz przyjmował petycje składane do króla. Należy też
pamiętać, że kanclerz był odpowiedzialny za kierowanie kancelarią królewską.
Ważną funkcją kanclerza było przewodniczenie sądom asesorskim, które rozpatrywały sprawy wnoszone przeciw
miastom królewskim oraz apelacje do sądów miejskich.
4. Podkanclerzy - on i kanclerz byli
upoważnieni do kontroli wszystkich dokumentów; obaj mieli też zakaz
pieczętowania dokumentów, które były niezgodne z prawem.
5. Podskarbi wielki koronny - do
podstawowych obowiązków podskarbiego należało ściąganie dochodów państwowych
oraz ich dystrybucja. Poza tym podskarbi był odpowiedzialny za przechowywanie
archiwów państwowych, insygniów koronnych oraz innych precjozów. Jan Ansgary Czapski został wybrany na podskarbiego wielkiego
koronnego w roku 1738. Od tej pory musiał m.in. nadzorować mennicę
królewską. Poza tym był to jedyny minister, który miał obowiązek składać sprawozdanie ze swojej działalności
przed sejmem. Już w czasach króla Zygmunta I Starego (1506-1548) zobowiązano
osobę pełniącą urząd podskarbiego do przedstawiania rachunków przed senatem. Za
panowania Zygmunta II Augusta (1548-1572) dokładnie w 1550 roku rozszerzono ten
obowiązek do przedstawiania sprawozdania przed całym sejmem.
Ciekawostka:
Poza pięcioma opisanymi ministrami
bardzo ważne w Rzeczypospolitej były jeszcze dwa urzędy: hetmana wielkiego koronnego i hetmana
wielkiego litewskiego, które swoimi początkami sięgają przełomu XV i XVI
wieku. Ich ukształtowanie się było logiczną konsekwencją pojawienia się armii
zawodowych (kończących definitywnie erę średniowiecznych rycerzy). Obu hetmanów
wielkich (oraz ich zastępców: hetmana polnego koronnego i hetmana polnego
litewskiego) zaliczamy do tzw. ministrów wojny, coś na wzór obecnego ministra
obrony i zwierzchnika sił zbrojnych w jednym.
Trybunał Koronny
Jan Ansgary Czapski był marszałkiem
Trybunału Głównego Koronnego. Cóż to oznacza? Już tłumaczę. Aby wyjaśnić owe
zagadnienie należy się cofnąć do początku, a w tym przypadku początkiem jest
wojna w Inflantach, do której doszło w czasach króla Stefana Batorego
(1575-1586). Nie była to pierwsza wojna w Inflantach, ponieważ Polska wojowała
już z Rosją o ten kawałek ziemi w latach 1558-1570. Jednakże w czasach króla
Batorego w Polsce doszło do kilku przełomowych wydarzeń, które znacznie
wpłynęły na dalsze losy Rzeczypospolitej. Pierwszym wydarzeniem był atak na
Inflanty cara Rosji Iwana IV Groźnego w 1577 roku. Car wkroczył wówczas do
Inflant z armią liczącą ponad 30 tys. żołnierzy.
W
Rzeczypospolitej w 1578 roku zwołano sejm, na którym podjęto decyzję o zbrojnym
rozprawieniu się z Iwanem IV Groźnym, człowiekiem, który w 1547 roku, jako
pierwszy władca w historii koronował się na cara Rosji. W tamtych czasach w
Polsce nie było prawdziwej, regularnej armii zawodowej. Istniały liczne
kontrowersje, dyskutowano o wprowadzeniu podatków na utrzymywanie stałej armii, ale podatki takie wprowadził dopiero Sejm Niemy w 1717 roku. W XVI wieku
podstawowe źródło finansowania wojen przez Rzeczpospolitą Obojga Narodów
stanowiły podatki tymczasowe uchwalane przez sejm "podczas wojny". Podatki
te uchwalano na określony czas, miały one charakter jednorazowy, a jeśli była
potrzeba uzyskania większej ilości pieniędzy to jedynym wyjściem było ponowne
zwołanie sejmu. Podatki wojenne nazywano poborem.
Wróćmy teraz
do sejmu w roku 1578. Jak już wspomniałem podjęto wówczas decyzję o zbrojnym
ataku na rosyjskie wojska Iwana IV Groźnego. Jednakże szlachta (posłowie)
starała się coś dla siebie "ugrać" i powiedziała królowi Stefanowi
Batoremu, że otrzyma podatki, jeśli zrzeknie się swoich praw sądowniczych i
zgodzi na utworzenie Trybunału Koronnego. Król Polski zgodził się na jego
utworzenie w zamian za podatki na wojnę. Swoją decyzją na zawsze sprzedał
uprawnienia królów w dziedzinie sądownictwa.
Utworzony w 1578 roku Trybunał Koronny był odpowiednikiem współczesnego
Sądu Najwyższego. Trybunał składał się z deputatów
wybieranych spośród szlachty i duchowieństwa. Deputaci szlacheccy wybierali
marszałka, a deputaci duchowni prezydenta Trybunału. Deputatów wybierano corocznie
na sejmikach deputackich (po 1-2 z województwa).
Jan Ansgary Czapski był właśnie takim
marszałkiem Trybunału Koronnego wybranym przez deputatów szlacheckich w 1735
roku. Pełnił ten urząd przez rok.
 |
| Herb Leliwa |
Jan Ansgary Czapski i jego życie...
J.A. Czapski był synem Piotra Aleksandra kasztelana chełmińskiego oraz
Teresy z domu Kos. Jego rodzina posługiwała się herbem Leliwa. Ansgary pobierał
nauki w kolegium jezuickim w Grudziądzu lub Toruniu. Wiemy, że w 1713 roku
uczył się w gimnazjum w Braniewie. Poza tym posiadamy informacja, z których
wynika, że przed 1722 rokiem wziął ślub z Teresą Zamoyską, co go skoligaciło z
czołowymi rodami polskiej magnaterii w wyniku czego otrzymał w posagu kilka starostw - między innymi bratiańskie i
łąkorskie.
Jan Ansgary
Czapski jest osobą z niezwykle bogatym życiorysem. Dla historyków Ziemi
Lubawskiej zapewne kluczowe znaczenie będzie miał fakt, że był on w latach (1723-1742) starostą bratiańskim. O starostach
bratiańskich, ich roli, o tym, że mieszkali na zamku w Bratianie już pisałem w
artykule pt.: "Piękno czasów szlacheckich" do którego link (adres)
umieściłem pod bibliografią. W tym miejscu nie chciałbym powielać tego co już
prędzej pisałem dlatego skupię się na innych ciekawostkach z życia tej postaci.
Jan Ansgary Czapski był jednym z największych magnatów w Prusach Królewskich,
posiadał około 40 osad w województwie chełmińskim. Zbudował pałace w Warszawie
i Gzinie oraz rozbudował pałac w Nowej Wsi Szlacheckiej. Jako wybitny
intelektualista swoich czasów wiedział o potrzebie zwiększenia w Polsce ilości
wojsk zawodowych. Ich ilość utworzona podczas Sejmu Niemego w 1717 roku nie
była zbyt imponująca (zaledwie kilkanaście tysięcy). Poza tym wniósł on projekt
cła generalnego w wysokości 3% od krajowców i 6% od obcych, był też
zwolennikiem ograniczenia uprzywilejowanej pozycji Żydów.
Śmierć:
Jan Ansgary
Czapski zmarł 7 października 1742 roku w Warszawie. Jednak jego pogrzeb
odbył się na Ziemi Lubawskiej w Łąkach Bratiańskich. Na terenie klasztoru franciszkanów, po
którym dziś zostały tylko ruiny murów poza Ansgarym zostali pochowani m.in.:
Tomasz Działyński,
wojewoda chełmiński.
Adam Działyński,
starosta bratiański.
Kazimierz Jan z Bnina
Opaliński, biskup chełmiński.
Michał Działyński,
wojewoda chełmiński.
Czapski
pozostawił po sobie ogromny majątek w wysokości 1 mln złotych. Jako ciekawostki
warto przytoczyć, że jego serce pochowano w kościele reformatów w Warszawie. Z
Teresą Zamoyską Ansgary miał trzy córki: Marię (późniejszą żonę ostatniego w
historii starosty bratiańskiego w latach 1742-1772 Tomasza Czapskiego), Annę i
Brygidę.
Bibliografia:
Markiewicz Mariusz, Historia
Polski 1492-1795, Kraków 2005.
Hasło: Bratyan
[w:] Słowniku geograficznym Królestwa
Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. I, s. 335 -
Cieszyńska Sylwia, Kult Matki Boskiej Łąkowskiej w Łąkach
Bratiańskich.
Studium Liturgiczne.
Praca magisterska napisana na seminarium naukowym z Liturgiki pod kierunkiem
ks. dr hab. Władysława Nowaka.
Korecki Andrzej, Sanktuarium Maryjne w Łąkach Bratiańskich,
Pelplin 2002.
Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po województwie
pomorskim, Lwów – Warszawa 1923.
Szkic historyczny Klasztoru Łąkowskiego, Kalendarz Łąkowski,
dodatek do Drwęcy na rok 1934.
Uratował łąkowską figurkę spod gruzu, Gazeta Nowomiejska, 4 –
10 września 2009.
Powiązane artykuły:
Piękno czasów szlacheckich
Klasztor w Łąkach Bratiańskich dawniej zwany Częstochową Północy (część 1)
Klasztor w Łąkach Bratiańskich dawniej zwany Częstochową Północy (część 2)
Autor: Tomasz Chełkowski
Kontakt:
ziemialubawska@protonmail.com
Wszelkie prawa zastrzeżone!
Jeśli chcesz skorzystać z moich materiałów najpierw zapytaj mnie o zgodę ;)
