Historia tej wsi jest naprawdę ciekawa. Niby mała miejscowość z Ziemi Lubawskiej, a w jej granicach znajduje się grodzisko zwane "Pikową Górą", która pojawiła się nawet w mojej powieści Ziemia Lubawska zmierzch starych Bogów. Według legendy dawno temu, pewnie w XIII w. albo jeszcze wcześniej, pojawiła się armia, która rozpoczęła oblężenie grodu. Zbrojni z Pikowej Góry bronili się dzielnie. Podobno oblężenie skończyło się dopiero jak w okolicznym jeziorku zabrakło wody. Konie i zbrojni z armii oblężniczej zaczęli padać wówczas z powodu pragnienia. Załoga broniąca grodu miała jeszcze zapasy wody ze studni, dlatego mogła się dalej bronić i ostrzeliwać z łuków wroga. W końcu wróg zaniechał oblężenia i się wycofał. Czy załoga grodu była pogańska, a wojowie oblegający gród byli wówczas chrześcijanami z Mazowsza? Tego nie wiemy, ale legenda o bitwie istnieje, a każdy wie, że każda legenda ma swoje ziarenko prawdy...
Najstarsze wzmianki dotyczące wsi sięgają epoki średniowiecznej, a
dokładnie roku 1402. Nowy Dwór Bratiański znajdował się wówczas w granicach
państwa krzyżackiego, a dokładniej wójtostwa bratiańskiego. Wieś nosiła wtedy niemiecką nazwę Neuhof. Po wojnie
13-letniej toczonej w latach 1454-1466 wraz z innymi wsiami na Ziemi Lubawskiej
Nowy Dwór Bratiański włączono w granice Polski (Prus Królewskich).
W latach
1938-1954 w powiecie lubawskim istniała gmina wiejska Nowy Dwór Bratiański. W
okresie międzywojennym siedziba władz gminy znajdowała się w opisywanej wsi, a
po II wojnie światowej w Gryźlinach. Gminę Nowy Dwór Bratiański utworzono 1
kwietnia 1938 r. w powiecie lubawskim w województwie pomorskim. Dnia 12 marca
1948 r. zmieniono nazwę powiatu lubawskiego
na nowomiejski. Według stanu z dnia 1
lipca 1952 roku gmina Nowy Dwór Bratiański składała się z 8 gromad: Bagno,
Chrośle, Gryźliny, Jamielnik, Lekarty, Nowy Dwór Bratiański, Radomno i Skarlin.
NowyDwór Bratiański, który od drugiej połowy XV w. znajdował się w granicach Polski
był wsią lemańską. Wsie tego typu nadawano szlachcicowi, a dawniej w
średniowieczu rycerzowi w posiadanie na zasadzie lenna. Właściciel takiej
miejscowości był zobowiązany do pełnienia służby zbrojnej w zamian za nadane
dobra ziemskie. W połowie XVIII w. właścicielem Nowego Dworu Bratiańskiego był
niejaki Przanowski oraz jego żona Dorota z Krauzów. Dnia 27 listopada 1752 r. król August III Sas
podarował dwie włóki Przanowskiemu, który w zamian musiał świadczyć służbę
wojskową i dostarczać drewno do starostwa bratiańskiego. Przanowski mógł na
własne potrzeby pędzić gorzałkę, łowić ryby i rąbać drewno.
Wiemy, że w
okresie międzywojennym znajdował się we wsi wiekowy dokument (przywilej
lemaństwa) wydany 27 listopada 1752 r. przez Augusta III Sasa, przedostatniego
króla Polski w latach 1733-1763. Treść tegoż dokumentu była bardzo ciekawa:
„August III z Bożej
łaski król Polski, W. Ks. Litewski etc. Oznajmujemy niniejszym listem Naszym, aby
z tego Lemaństwa służba wojenna Nam i Rzeczypospolitej nie upadała, umyśliliśmy
tegoż Szlachetnego Przanowskiego y Dorotę z Krauzów Małżonkę jego wraz z
Sukcessorami ich oboi płci przy tymże Lemaństwie we wsi Nowydwór nazwanej
zachować y zatrzymać, iakoż niniejszym Listem Przywilejem (sic) Naszym
zachowujemy y zatrzymujemy, Mocą którego Listu Przywileju Naszego ciż Szlachetni
Przanowscy Małżonkowie wraz z Sukcessorami Swemi przerzeczone Lemaństwo we wsi
Nowydwór dwie włóki chełmińskiej miary w sobie mające ze wszystkiemi Budynkami,
Polami, Rolami, Ogrodami, Łąkami, Zaroślami, Krzakami, Sadzawkami, z wszelkiemi
pożytkami y przynależytościami z dawna y teraz do tegoż Lemaństwa należącemi,
tudziesz z wolnym w Lasach i Borach Starostwa Bratyańskiego na opał y Budynek
do tegoż Lemaństwa potrzebny drzewa y chrustu na ogrodzenie bez żadney dani y
płacy rąbaniem, z wolnym we Młynach Starościńskich na domową potrzebę różnego
zboża mełciem, z wolnym Piwa y Gorzałki na swoię potrzebę domową robieniem,
chowaniem owiec y różnego Inwentarza, z Łowieniem Ryb w Jeziorku wsi Nowydwór
będącym, y w rzekach Starostwa Bratyańskiego na domowę potrzebę y ze
wszystkiemi innemi wolnościami, gdyż pomieniony Leman służbę wojenną odprawować
powinien, przerzeczone Lemaństwo trzymać, dzierżeć i Onego spokojnie zażywać
będą. Tak jednak aby z tego Lemaństwa co rok po złotych Trzydzieści Pruskich na
Regiment łanowy dwiema Ratami płacili i oddawali, do żadney innej robocizny,
kontrybucyi ani podwód, ciężarów,
stanowisk, Przechodów i noclegów żołnierskich należeć ani do Gromady przykładać
się nie maią, ani powinni będą. Obiecujemy zaś po Nas y Nayiaśnieyszych
Sukcessorach Następcach Naszych, iż tych Szlachetnych Adama Przanowskiego y
Dorotę Małżonków y ich Sukcessorów oboiey płci od pomienionego Lemaństwa we wsi
Nowydwór nazwaney, nie oddalemy ani mocy nikomu oddalenia onych nie damy, ale y
ich wcale y nienaruszone przy tymże Lemaństwie dwóch włók zachowamy, co y
Nayiaśnieysi Następcy Nasi Królowie Polscy uczynią, Prawa Nasze Królewskie
Rzptey y Kościoła Rzymskiego Katolickiego w całości zachowując. Dan w Warszawie
dnia XXVII miesiąca Listopada Roku Pańskiego MDCCLII”.
Nowy Dwór Bratiański na google-map: Kliknij
Autor: Tomasz Chełkowski
Kontakt:
ziemialubawska@protonmail.com
Wszelkie prawa zastrzeżone!
Jeśli chcesz skorzystać z moich materiałów najpierw zapytaj mnie o zgodę ;)
