Lidzbark Welski (mapa - kliknij) znajduje się nad Jeziorem Lidzbarskim w południowej części historycznej ziemi lubawskiej. Dzięki badaniom archeologicznym i dokumentom wiemy, że osada mieszkalna (prawdopodobnie drewniany gród) istniała w tym miejscu w drugiej połowie XIII wieku. Nie posiadamy informacji na temat wcześniejszych osiedli ludzkich, co jednak nie oznacza, że tereny te nie były zamieszkane przez Prusów lub Słowian. Możliwe, że ci pierwsi (Prusowie - prawdopodobnie z plemienia Sasinów) żyli tu już od w XII wieku, a w późniejszym czasie zostali wyparci przez osadników z Mazowsza.
Budowniczymi najstarszej znanej nam (potwierdzonej przez badania archeologiczne) osady byli prawdopodobnie Mazowszanie, którzy jak już wspomniałem przybyli na tereny południowej ziemi lubawskiej w XIII wieku. Za polskim, a nie pruskim pochodzeniem przemawia fakt, że w chwili pojawienia się Krzyżaków (lata 1226 - 1230) większość mieszkańców miasteczka i okolicznych wsi stanowili Polacy.
Początek znanej nam, udokumentowanej historii Lidzbarka Welskiego (jednego z trzech miast na ziemi lubawskiej) jest niezwykle interesujący. Otóż w XIII wieku miasto znajdowało się w zupełnie innym miejscu niż obecnie. W okresie rządów komtura Otto von Lautterberga (Luttenrberg), który w 1325 roku założył Nowe Miasto Lubawskie, a w latach 1301 – 1306 Lidzbark Welski doszło do potężnych jak na tamte czasy zmian w hydrografii południowej części ziemi lubawskiej. Robotnicy Zakonu krzyżackiego wykopali wówczas kanał, który za miejscowością Ciborz przekierował bieg Wkry w stronę Lidzbarka i połączył rzekę z Welem. W tym samym czasie zakopano pierwotne koryto (kolor niebieski na poniższej mapie) Wkry, która wpływała do Działdówki (Nidy). Działania podjęte przez krzyżaków przyczyniły się do znacznego rozwoju gospodarczego tych okolic, gdyż na odcinku od Ciborza do Lidzbarka Welskiego, powstało wiele młynów. Natomiast zasilona potężną dawką wody rzeka Wel wpłynęła pozytywnie na rozwój komunikacji rzecznej komturstwa ostródzkiego w kierunku Brodnicy i Torunia. Z tego powodu osada założona przez Polaków (prawdopodobnie z Mazowsza) ucierpiała, a mieszkańcy przenieśli się dalej na wschód w rejon istniejącego do dziś kościoła parafialnego pw św. Wojciecha. Mimo przeprowadzki na terenie starej osady w pierwszych latach XIV wieku zbudowano kościół pw Wniebowzięcia NMP, który był podobno połączony z zamkiem podziemnym przejściem. Jedna z hipotez głosi, że zamek, który zbudowano jeszcze przed przybyciem krzyżaków stał za murami starej (pierwszej) osady, na wzgórzu na zachód od dzisiejszego Starego Rynku. Zmiana koryta rzeki i przesiedlenie mieszkańców w XIII wieku sprawiły, że obecnie w Lidzbarku Welskim znajdują się dwa Rynki - fakt ten, często dziwi turystów, którzy coraz częściej odwiedzają te piękne miasto.
Nie wiemy kiedy dokładnie Lidzbark Welski uzyskał przywileje miejskie na prawie niemieckim. Przyjmuje się, że nastąpiło to w latach 1301 – 1306. W tym okresie miasto przeszło pod zwierzchnictwo Zakonu krzyżackiego, który rozpoczął budowę fortyfikacji obronnych dookoła przeniesionej w nowe miejsce osady oraz rozbudowę starego zamku (lub budowę nowego). Miasto do pierwszej połowy XV wieku było otoczone palisadą z grubych bali. Dopiero w 1405 roku Zakon przeznaczył 40 marek, za które rada miejska mogła wybudować ceglane mury, które zastąpiły dotychczasowe umocnienia drewniano – ziemne. Jak już wspomniałem nie posiadamy dokładnych informacji na temat jego lokalizacji zamku. Zakłada się, że warownia stała na północ od miasta, na sztucznej wyspie nad Welem, rzeką, która przepływa przez Lidzbark i płynie na północ w stronę Bratiana, gdzie wpływa do Drwęcy. W 1410 roku lidzbarską warownię oraz miasto bez problemu zajęli Polacy. Stąd wojska polsko – litewskie pomaszerowały pod Kurzętnik. W wyniku pierwszego pokoju toruńskiego z 1411 roku zamek oraz miasto wróciły w ręce Zakonu krzyżackiego. Podobnie na początku wojny trzynastoletniej w 1454 roku miasto stanęło po stronie Polski i jeszcze w tym samym roku zostało odbite przez wojska krzyżackie. Natomiast w wyniku drugiego pokoju toruńskiego, kończącego wojnę trzynastoletnią w 1466 roku miasto wraz z całą ziemią lubawską znalazło się w granicach państwa polskiego. W 1703 roku podczas wojny północnej (1700 – 1721) zniszczono część miasta wraz z kościołem Wniebowzięcia NMP.
W Lidzbarku Welskim tak samo jak w Nowym Mieście Lubawskim nie zachowały się żadne pozostałości po gotyckim zamku, który przez setki lat ochraniał mieszkańców przed wrogimi atakami. Z ceglanych murów miejskich, którymi otoczono miasto w latach 1405 – 1407 do naszych czasów dotrwały tylko fragmenty obok jednego z kościołów oraz wielokrotnie przebudowywana baszta – w miejskim żargonie zwana zamkiem. W okresie międzywojennym mieszkali w niej ludzie, a po wojnie w wieży umieszczono siedzibę biblioteki publicznej. Zbudowano ją razem z murami, na planie zbliżonym do kwadratu z muru kamienno – ceglanego oraz na kamiennych fundamentach. Liczne przebudowy sprawiły, że z pierwotnego wyglądu wieży do dziś zachowały się jedynie kamienne fundamenty, piwnice oraz dwie ściany – północna i wschodnia.
Wel oraz Działdówka (Nida). Jeszcze na początku XIV wieku rzeka Wel miała swój początek w Jeziorze Lidzbarskim. Kolorem niebieskim zaznaczono przypuszczalne koryto Wkry przed rozpoczęciem prac hydrograficznych w pierwszej połowie XIV wieku.
Zdjęcia Lidzbarka Welskiego:
 |
| Kościół ewangelicki |
 |
| Kościół pw. św. Wojciecha |
Autor: Tomek
Kontakt:
ziemialubawska@protonmail.com
Wszelkie prawa zastrzeżone!
Jeśli chcesz skorzystać z moich materiałów najpierw zapytaj mnie o zgodę ;)
