Zanim przejdę do opisywania folkloru na ziemi lubawskiej postaram się wyjaśnić samo pojęcie, które dla wielu osób może brzmieć obco. Otóż słowo folklor pochodzi od angielskiego folk-lore i w dosłownym tłumaczeniu oznacza wiedzę ludu. Jest to bardzo szeroko rozumiane pojęcie, w skład którego wchodzi ubiór oraz sztuka ludowa, taniec, pieśni, literatura, baśnie, podania, legendy, gwara, przysłowia, a nawet obrządki pogrzebowe, obchodzenie świąt i wszystko to co dotyczy codziennego życia określonej społeczności – w tym wypadku mieszkańców ziemi lubawskiej, czyli terenów położonych po obu stronach rzeki Drwęcy oraz Welu.
Na przestrzeni wieków wśród ludności ziemi lubawskiej wyodrębniła się pewna odrębność kulturowa. Okoliczni mieszkańcy przywiązali się do swojej Małej Ojczyzny, niezależnie od przynależności państwowej posługiwali się językiem polskim oraz swoim własnym lubawskim dialektem (gwarą), mieli swoje miejscowe wierzenia oraz zwyczaje świąteczne, weselne i pogrzebowe. Dzięki badaniom wiemy, że wytwarzali również własne, charakterystyczne dla tego obszaru stroje.
Dzięki prowadzonym w latach 70 badaniom Wiesławy Standary, znanej lubawskiej plastyczki udało się odtworzyć wygląd odświętnych strojów noszonych przez mieszkańców Lubawy, Nowego Miasta Lubawskiego oraz Lidzbarka Welskiego i wszystkich okolicznych wsi. Dowiedzieliśmy się, że ubiór męski oraz damski był zróżnicowany w zależności od użytych materiałów, kroju oraz, wieku i zamożności mieszkańców. Stroje wytwarzano z materiałów dostępnych na miejscu, a w wypadku ziemi lubawskiej był to len oraz wełna. Miasteczkiem, które słynęło z hodowli owiec i wyrobów wełnianych był Kurzętnik, miasteczko położone u podnóża góry na szczycie, której znajdują się ruiny zamku kapituły chełmińskiej.
Strój męski:
Jednym z tutejszych strojów odświętnych były dwuczęściowe garnitury, które ubierał chłop podczas świąt kościelnych oraz pan młody (i goście?) na swoim ślubie. W dni powszednie chłopi nosili sukmanę, czyli okrycie wierzchnie pokrywające całe ciało. Pod sukmanę zakładano kamizelkę (zwaną bruszlac lub westka) – długą do pasa.
Charakterystycznym elementem lubawskiego stroju weselnego był wysoki kapelusz pilśniowy (filcowy) oraz szerokie spodnie w kolorze modrym, czasem zielonym. Mieszkańcy północnej i północno zachodniej ziemi lubawskiej nosili obcisłe bluzy z niebieskiego sukna, zapinane pod szyją na haftkę. Bluzy te zwano wamsami. Ostatnim elementem stroju pana młodego były buty, tzw. skorznie. Strój odświętny dodatkowo zdobiono różnokolorowymi dodatkami.
Strój damski:
Charakterystycznym elementem odświętnego stroju Pań był czepek. Kobiety zamężne oraz panny młode nosiły czepki, których denka wyszywano złotem lub srebrem. Obwiązywano je różnej wielkości chustkami; zimą wielkimi grubymi, latem cienkimi i mniejszymi. Dziewczęta zaś nosiły na głowie tylko chustki lub też chodziły z gołą głową, opuszczając warkocze. Kolejnym elementem damskiej odzieży na terenie ziemi lubawskiej były: płócienna koszula z długimi rękawami, suknia (jednoczęściowa kieca) lub spódnica oraz stanik i fartuch. Bogatsze niewiasty zimą nosiły bogato zdobione kaftany, ze świecącymi guzikami. Jeśli zaś chodzi o damskie obuwie to panie z terenów lubawszczyzny latem zakładały na nogi tzw. trzewiki płytkie, a zimą sznurowane trzewiki skórzane. Uzupełnieniem stroju tak jak w wypadku odświętnej odzieży męskiej były różnobarwne dodatki.
Na przestrzeni wieków wśród ludności ziemi lubawskiej wyodrębniła się pewna odrębność kulturowa. Okoliczni mieszkańcy przywiązali się do swojej Małej Ojczyzny, niezależnie od przynależności państwowej posługiwali się językiem polskim oraz swoim własnym lubawskim dialektem (gwarą), mieli swoje miejscowe wierzenia oraz zwyczaje świąteczne, weselne i pogrzebowe. Dzięki badaniom wiemy, że wytwarzali również własne, charakterystyczne dla tego obszaru stroje.
Dzięki prowadzonym w latach 70 badaniom Wiesławy Standary, znanej lubawskiej plastyczki udało się odtworzyć wygląd odświętnych strojów noszonych przez mieszkańców Lubawy, Nowego Miasta Lubawskiego oraz Lidzbarka Welskiego i wszystkich okolicznych wsi. Dowiedzieliśmy się, że ubiór męski oraz damski był zróżnicowany w zależności od użytych materiałów, kroju oraz, wieku i zamożności mieszkańców. Stroje wytwarzano z materiałów dostępnych na miejscu, a w wypadku ziemi lubawskiej był to len oraz wełna. Miasteczkiem, które słynęło z hodowli owiec i wyrobów wełnianych był Kurzętnik, miasteczko położone u podnóża góry na szczycie, której znajdują się ruiny zamku kapituły chełmińskiej.
Strój męski:
Jednym z tutejszych strojów odświętnych były dwuczęściowe garnitury, które ubierał chłop podczas świąt kościelnych oraz pan młody (i goście?) na swoim ślubie. W dni powszednie chłopi nosili sukmanę, czyli okrycie wierzchnie pokrywające całe ciało. Pod sukmanę zakładano kamizelkę (zwaną bruszlac lub westka) – długą do pasa.
Charakterystycznym elementem lubawskiego stroju weselnego był wysoki kapelusz pilśniowy (filcowy) oraz szerokie spodnie w kolorze modrym, czasem zielonym. Mieszkańcy północnej i północno zachodniej ziemi lubawskiej nosili obcisłe bluzy z niebieskiego sukna, zapinane pod szyją na haftkę. Bluzy te zwano wamsami. Ostatnim elementem stroju pana młodego były buty, tzw. skorznie. Strój odświętny dodatkowo zdobiono różnokolorowymi dodatkami.
 |
Stanik kobiecy (po lewej) oraz damski czepek –
rekonstrukcja Wiesławy Standary
(fot. Standara Wiesława, op. cit., s. 10)
|
Rekonstrukcja damskiego i męskiego stroju noszonego na ziemi lubawskiej w XIX wieku dokonana przez Wiesławę Standarę w 1977
roku
(fot. Standara Wiesława, op. cit., s. 7 - 9)
Od lewej: Rekonstrukcja damskiej i męskiej odzieży
noszonej przez mieszkańców ziemi lubawskiej w pierwszej poł. XIX wieku (rys
Marii Boguszewskiej opracowany na podstawie materiałów dra Aleksandra
Błachowskiego (fot. Z biegiem Drwęcy…, przewodnik,
s. 78); od prawej: Burka lniana,
wykonana w Grabowie w 1890 roku. Jest jednym z eksponatów Muzeum Ziemi
Lubawskiej w Nowym Mieście Lubawskim (fot. z archiwów własnych).
Strój damski:
Charakterystycznym elementem odświętnego stroju Pań był czepek. Kobiety zamężne oraz panny młode nosiły czepki, których denka wyszywano złotem lub srebrem. Obwiązywano je różnej wielkości chustkami; zimą wielkimi grubymi, latem cienkimi i mniejszymi. Dziewczęta zaś nosiły na głowie tylko chustki lub też chodziły z gołą głową, opuszczając warkocze. Kolejnym elementem damskiej odzieży na terenie ziemi lubawskiej były: płócienna koszula z długimi rękawami, suknia (jednoczęściowa kieca) lub spódnica oraz stanik i fartuch. Bogatsze niewiasty zimą nosiły bogato zdobione kaftany, ze świecącymi guzikami. Jeśli zaś chodzi o damskie obuwie to panie z terenów lubawszczyzny latem zakładały na nogi tzw. trzewiki płytkie, a zimą sznurowane trzewiki skórzane. Uzupełnieniem stroju tak jak w wypadku odświętnej odzieży męskiej były różnobarwne dodatki.
Bibliografia:
Falkowski Jan, Ziemia Lubawska, Toruń 2006.
Standara Wiesława, Tradycyjny strój lubawski, rekonstrukcja, Olsztyn 1984 (wersja elektroniczna książki: kliknij lub kliknij)
Z biegiem Drwęcy, przewodnik, Toruń 2008.
Wiesław Niesiobędzki, Folklor i zwyczaje na ziemi lubawskiej (wersja internetowa: kliknij
Zdjęcie burki lnianej pochodzi z mojego domowego archiwum.
Rekonstrukcje (rysunki) strojów zaczerpnąłem z internetowej wersji książki Pani Wiesławy Standary.
Autor: Tomek
Kontakt:
ziemialubawska@protonmail.com
Wszelkie prawa zastrzeżone!
Jeśli chcesz skorzystać z moich materiałów najpierw zapytaj mnie o zgodę ;)
