W XIX wieku w zaborze rosyjskim doszło do kilku polskich zrywów niepodległościowych. Pierwszym z nich było powstanie listopadowe, które wybuchło na terenie Królestwa Polskiego w nocy z 29 na 30 listopada 1830 roku, a zakończyło się 21 października roku 1831. Polacy z Prus Zachodnich przyjęli z życzliwością wybuch powstania, które było skierowane przeciwko rosyjskiemu zaborcy.
Mieszkańcy ziemi lubawskiej licznie przekraczali granice Prus i Królestwa Polskiego aby wziąć udział w walkach o niepodległość i wyzwolenie spod jarzma zaborców. Do takich osób należał mieszkający w Mrocznie Antoni Kamiński, późniejszy uczestnik powstania styczniowego (1863 – 1864) oraz działacz społeczno – polityczny w Lubawie. Patrioci tacy jak on przemycali na tereny zaboru rosyjskiego bardzo duże ilości broni i amunicji. W Nowym Mieście Lubawskim, które było miastem granicznym władze kontrolowały dokumenty podróżnych zmierzających w kierunku Królestwa Polskiego.
Silny patriotyzm mieszkańców ziemi lubawskiej przejawiał się wielokrotnie podczas powstania listopadowego. Na przykład kiedy w październiku 1831 roku granicę prusko – rosyjską, która przebiegała w okolicach Brodnicy i Lidzbarka Welskiego przekroczyły wojska generała Macieja Rybińskiego, naczelnego dowódcy powstania, liczące ok. 21 tys. ludzi, 9 tys. koni i 96 armat . Ludność Lubawy wyległa na ulice wiwatując i podziwiając powstańców, którzy dopiero tu złożyli broń. Orkiestra grała na rynku pieśni i marsze wojenne, a mieszkańcy obserwowali z podziwem konwojowanych ulicami Lubawy powstańców. Niestety niektórzy z nich zachorowali na cholerę i zmarli. Okoliczni mieszkańcy, pogrzebali ich w zbiorowych mogiłach. W 1888 roku robotnicy podczas prac budowlanych znaleźli 12 szkieletów powstańców, a cztery lata później odkopano kolejne szczątki, które pochowano we wspólnej mogile na cmentarzu ewangelickim. Profesor Falkowski (z UMK w Toruniu) pisze, że na miejscu pochówku mieszkańcy miasta postawili krzyż oraz kapliczkę, którą w 1939 roku zniszczyli naziści. Ostatecznie dopiero w 1995 roku mieszkańcy Lubawy w miejscu masowego pochówku bohaterów powstania listopadowego postawili pamiątkową tablicę.
Kolejnym wielkim zrywem niepodległościowym była Wiosna Ludów, która trwała od 1846 do 1849 roku. Informacje o bardzo ciekawym epizodzie pochodzącym z tego okresu znajdują się w Wojewódzkim Archiwum Państwowym w Olsztynie, gdzie w starych aktach landratury znajduje się teczka zatytułowana „Polityczno – rewolucyjne knowania w Wielkim Księstwie Poznańskim i w części Prus Zachodnich w roku 1846” (w org.: „Politisch – revolutionaire Umtreibe im Grossherzogtum Posen Und In einem Theile Westpreussens 1846”). Informacje zawarte w teczce opisują spiskową działalność polskich patriotów z powiatu lubawskiego i suskiego. Konspiratorzy z tych terenów byli częścią wielkiego planu powstańczego w Prusach Zachodnich (do których od 1772 roku – czyli I rozbioru Rzeczypospolitej - należała cała ziemia lubawska z Nowym Miastem Lubawskim, Lubawą i Lidzbarkiem Welskim). Plan konspiratorów z kolei wchodził w skład ogólnopolskich planów przygotowywanych przez Towarzystwo Demokratyczne Polskie. Wśród dokumentów znajdują się m.in. listy i sprawozdania landratów oraz burmistrzów, które informują o rewolucyjnych nastrojach w południowo – zachodniej części powiatu suskiego oraz graniczących z nim od zachodu obszarach powiatu lubawskiego. Niestety opisywany spisek został wykryty, a konspiratorów osądzono w 1847 roku.
Towarzystwo Demokratyczne Polskie, które było głównym organizatorem ruchu konspiracyjnego w Prusach Zachodnich niestety nie osiągnęło swojego celu, którym było wywołanie ogólnopolskiego powstania w 1846 roku. Wykrycie spisku i liczne aresztowania spowodowały wzrost niezadowolenia wśród Polaków. W marcu 1848 roku doszło do kolejnego po powstaniu listopadowym zrywu niepodległościowego tym razem na terenie Wielkiego Księstwa Poznańskiego. W tym czasie na ziemi lubawskiej ożywiły się głosy żądające przywrócenia swobód narodowych i konstytucyjnych. Władze pruskie oczywiście przeciwstawiały się tym żądaniom, co ostatecznie doprowadziło do wybuchu zamieszek w Lubawie, Nowym Mieście Lubawskim i w Iławie. Zamieszki trwały od 29 do 30 czerwca. Józef Śliwiński (historyk z Lubawy) podkreśla, że na terenie miasta Lubawa pruskie siły porządkowe zabiły wówczas robotnika Michała Gromka oraz Michała Petrykowskiego, rolnika z Katlewa. Poza tym wiele osób zostało rannych na tyle ciężko, że część z nich zmarła w ciągu kilku dni.
Bibliografia:
Powstanie Listopadowe 1830-1831 - dzieje wewnętrzne, militaria, Europa wobec powstania, praca zbiorowa pod red. Zajewskiego Władysława, Warszawa 1980.
Korycka Wanda, U progu historii [w:] Nowe Miasto. Z dziejów miasta i powiatu, pod red. Z. Witkowskiego, Olsztyn 1963
Klemens Edward, Lidzbark Welski. Dzieje miasta i gminy, Warszawa 1992.
Powstanie listopadowe [w:] Dzieje Polski, atlas ilustrowany, Warszawa 2008,
Leliwa – Piotrowicz Józef, Ziemia lubawska w legendzie, Nowe Miasto Lubawskie 1934.
Śliwiński Józef, Lubawa. Z dziejów miasta i okolic, Olsztyn 1982.
Źródła zdjęć:
Battlefront
Powstanie Listopadowe
Wszelkie prawa zastrzeżone!
Jeśli chcesz skorzystać z moich materiałów najpierw zapytaj mnie o zgodę ;)
Mieszkańcy ziemi lubawskiej licznie przekraczali granice Prus i Królestwa Polskiego aby wziąć udział w walkach o niepodległość i wyzwolenie spod jarzma zaborców. Do takich osób należał mieszkający w Mrocznie Antoni Kamiński, późniejszy uczestnik powstania styczniowego (1863 – 1864) oraz działacz społeczno – polityczny w Lubawie. Patrioci tacy jak on przemycali na tereny zaboru rosyjskiego bardzo duże ilości broni i amunicji. W Nowym Mieście Lubawskim, które było miastem granicznym władze kontrolowały dokumenty podróżnych zmierzających w kierunku Królestwa Polskiego.
Silny patriotyzm mieszkańców ziemi lubawskiej przejawiał się wielokrotnie podczas powstania listopadowego. Na przykład kiedy w październiku 1831 roku granicę prusko – rosyjską, która przebiegała w okolicach Brodnicy i Lidzbarka Welskiego przekroczyły wojska generała Macieja Rybińskiego, naczelnego dowódcy powstania, liczące ok. 21 tys. ludzi, 9 tys. koni i 96 armat . Ludność Lubawy wyległa na ulice wiwatując i podziwiając powstańców, którzy dopiero tu złożyli broń. Orkiestra grała na rynku pieśni i marsze wojenne, a mieszkańcy obserwowali z podziwem konwojowanych ulicami Lubawy powstańców. Niestety niektórzy z nich zachorowali na cholerę i zmarli. Okoliczni mieszkańcy, pogrzebali ich w zbiorowych mogiłach. W 1888 roku robotnicy podczas prac budowlanych znaleźli 12 szkieletów powstańców, a cztery lata później odkopano kolejne szczątki, które pochowano we wspólnej mogile na cmentarzu ewangelickim. Profesor Falkowski (z UMK w Toruniu) pisze, że na miejscu pochówku mieszkańcy miasta postawili krzyż oraz kapliczkę, którą w 1939 roku zniszczyli naziści. Ostatecznie dopiero w 1995 roku mieszkańcy Lubawy w miejscu masowego pochówku bohaterów powstania listopadowego postawili pamiątkową tablicę.
Towarzystwo Demokratyczne Polskie, które było głównym organizatorem ruchu konspiracyjnego w Prusach Zachodnich niestety nie osiągnęło swojego celu, którym było wywołanie ogólnopolskiego powstania w 1846 roku. Wykrycie spisku i liczne aresztowania spowodowały wzrost niezadowolenia wśród Polaków. W marcu 1848 roku doszło do kolejnego po powstaniu listopadowym zrywu niepodległościowego tym razem na terenie Wielkiego Księstwa Poznańskiego. W tym czasie na ziemi lubawskiej ożywiły się głosy żądające przywrócenia swobód narodowych i konstytucyjnych. Władze pruskie oczywiście przeciwstawiały się tym żądaniom, co ostatecznie doprowadziło do wybuchu zamieszek w Lubawie, Nowym Mieście Lubawskim i w Iławie. Zamieszki trwały od 29 do 30 czerwca. Józef Śliwiński (historyk z Lubawy) podkreśla, że na terenie miasta Lubawa pruskie siły porządkowe zabiły wówczas robotnika Michała Gromka oraz Michała Petrykowskiego, rolnika z Katlewa. Poza tym wiele osób zostało rannych na tyle ciężko, że część z nich zmarła w ciągu kilku dni.
Bibliografia:
Powstanie Listopadowe 1830-1831 - dzieje wewnętrzne, militaria, Europa wobec powstania, praca zbiorowa pod red. Zajewskiego Władysława, Warszawa 1980.
Korycka Wanda, U progu historii [w:] Nowe Miasto. Z dziejów miasta i powiatu, pod red. Z. Witkowskiego, Olsztyn 1963
Klemens Edward, Lidzbark Welski. Dzieje miasta i gminy, Warszawa 1992.
Powstanie listopadowe [w:] Dzieje Polski, atlas ilustrowany, Warszawa 2008,
Leliwa – Piotrowicz Józef, Ziemia lubawska w legendzie, Nowe Miasto Lubawskie 1934.
Śliwiński Józef, Lubawa. Z dziejów miasta i okolic, Olsztyn 1982.
Źródła zdjęć:
Battlefront
Powstanie Listopadowe
Autor: Tomek
Kontakt:
ziemialubawska@protonmail.com
Wszelkie prawa zastrzeżone!
Jeśli chcesz skorzystać z moich materiałów najpierw zapytaj mnie o zgodę ;)
